Związki sztuki ze sportem

W 1924 roku wybitni polscy artyści zasiedli w Jury Olimpijskiego Konkursu Sztuki: Karol Stryjeński w dziale architektury, Karol Szymanowski w dziale muzyki, Olga Boznańska w dziale malarstwa oraz Wincenty Lewandowski w dziale rzeźby.

Od 1928 r. Polacy zdobywali medale w olimpijskich konkursach sztuki (8 medali) organizowanych przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) od 1912 roku. Złote medale zdobyli: Kazimierz Wierzyński za zbiór wierszy Laur Olimpijski (1928), Józef Klukowski za rzeźbę Wieńczenie zawodnika (1932), kompozytor Zbigniew Turski za Symfonię olimpijską (1948).

Od 1928 roku pod egidą PKOl organizowane były krajowe konkursy, które kwalifikowały polskich twórców do udziału w międzynarodowych konkursach sztuki. Ich współorganizatorem w okresie międzywojennym był Instytut Propagandy Sztuki a po drugiej wojnie światowej związki twórcze, Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Muzeum Sportu i Turystyki, istniejące w Warszawie od 1952r. i ściśle współpracujące z PKOl a spełniające bardzo ważną rolę w kształtowaniu i utrwalaniu związków sportu ze sztuką.

Organizację krajowych konkursów sztuki kontynuowano także po zaniechaniu przez MKOl przeprowadzania olimpijskich konkursów sztuki (ostatnia edycja odbyła się w 1948 roku w Londynie). W krajowych konkursach i wystawach pokonkursowych pod nazwą Sport w sztuce swoje dzieła prezentowali najwybitniejsi polscy twórcy. Wyróżnione w tych konkursach dzieła znajdują się w wielu polskich i zagranicznych muzeach. Bogatą kolekcję posiada też Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie. Wielu uczestników krajowych konkursów olimpijskich prezentowało swoje dzieła na wystawach towarzyszących igrzyskom olimpijskim i zdobywało nagrody na Międzynarodowym Biennale Sport w sztukach pięknych w Barcelonie i w Madrycie. Dzieła Polaków zdobyły kilka pierwszych nagród, a Kazimierz Karpiński w 1973 roku otrzymał Złoty Medal Honorowy - główną nagrodę Biennale za rzeźbę Następny rekordzista.

Polska sztuka w szerokim zakresie eksponowana była w programach kulturalnych podczas igrzysk olimpijskich. W Helsinkach w 1952 r. Uwerturę bohaterską Andrzeja Panufnika wykonała pod batutą kompozytora orkiestra Fińskiej Filharmonii Narodowej. Hymn Olimpijski Michała Spisaka odegrano na otwarciu VII Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Cortina d’Ampezzo, Igrzysk XVI Olimpiady w Melbourne i w Sztokholmie w 1956 r.( gdzie rozegrano olimpijskie konkurencje jeździeckie) a kompozycja Krzysztofa Pendereckiego Ekecheiria otwierała Igrzyska XX Olimpiady w Monachium w 1972 r., przypominając światu, że Czas igrzysk powinien być czasem pokoju.

Bardzo bogaty program polskiej kultury został zaprezentowany w okresie igrzysk olimpijskich w Meksyku w 1968 r. Polska wzięła udział w wystawach rzeźby, malarstwa, plakatu, architektury, tkaniny artystycznej, książki dla dzieci, sztuki ludowej. Odbyły się warsztaty rzeźbiarzy, spotkania poetów, koncerty, występy zespołów teatralnych i festiwal filmowy.

Udział polskich twórców w olimpijskich konkursach sztuki i w programach kulturalnych towarzyszących igrzyskom olimpijskim rozsławił polską sztukę na arenie międzynarodowej i wniósł trwały wkład do tzw. olimpiad kulturalnych.

Polski dorobek w tej dziedzinie omówiony został przez Arkadego Brzezickiego w albumie 50 lat na olimpijskim szlaku w 1969 r., w pracach Wojciecha Lipońskiego oraz w wielu publikacjach Muzeum Sportu i Turystyki.

Od 1969 r. Polski Komitet Olimpijski, kontynuując działalność w dziedzinie kultury i sztuki wyróżnia złotymi, srebrnymi i brązowymi "Wawrzynami Olimpijskimi" twórców literatury i sztuki, których dzieła ukazują walory i piękno sportu. Wśród laureatów, którzy otrzymują medal zaprojektowany przez Stanisława Sikorę, znajdują się przedstawiciele sztuk plastycznych, literaci, muzycy, filmowcy, fotograficy i architekci. Dotychczas PKOl nagrodził „Wawrzynami” 80 laureatów i przyznał 48 wyróżnień. Złote Wawrzyny Olimpijskie otrzymali m.in.: Jerzy Hryniewiecki, Maciej Gintowt i Maciej Krasiński, Krzysztof Penderecki, Emilia Nożko-Paprocka, Kazimierz Karpiński, Tadeusz Makarczyński i Bohdan Tomaszewski, Tadeusz Kubiak, Edward Łagowski, Klemens Mikuła, Bogdan Tuszyński, Bronisław Biliński, Krzysztof Zuchora, Jerzy Łanowski, Józef Lipiec, Tadeusz Olszański, Krzysztof Nitsch, Igor Mitoraj, Adam Myjak i Antoni Pastwa, Wojciech Kilar, Wojciech Lipoński, Marian Grześczak. Niektórzy twórcy byli nagrodzeni dwukrotnie lub kilka razy również srebrnymi i brązowymi Wawrzynami.

Od 1996 roku działa przy PAOl Rada Młodych, będąca miejscem współpracy pomiędzy uczestnikami sesji MAOl. Ważną funkcję w kształtowaniu i upowszechnianiu idei olimpijskiej pełni Klub Fair Play PKOl, kierowany od 1981 r. przez prof. Zofię Żukowską. Klub kontynuuje akcję przyznawania tytułu Dżentelmena Sportu, zainicjowaną w 1963 r. przez Tadeusza Olszańskiego, ówczesnego kierownika Redakcji Sportowej Sztandaru Młodych. Pierwszym Dżentelmenem Sportu wybrano Zbigniewa Pietrzykowskiego, a następnie ten zaszczytny tytuł otrzymało w kolejnych latach wiele wybitnych polskich zawodniczek i zawodników, m.in. Irena Kirszenstein-Szewińska, Waldemar Baszanowski, Ewa Kłobukowska, Jan Werner, Józef Grudzień, Włodzimierz Lubański; od 1984 roku tytuł ten zmieniono na Nagrodę Fair Play, a od 1997 na Główne Trofeum Fair Play. Klub Fair Play przyznaje również dyplomy i listy gratulacyjne. Honorowe Trofeum Fair Play otrzymali: Janusz Piewcewicz, prof. Stefan Wołoszyn, Maria Kwaśniewska-Maleszewska, Fritz Wijk , Kazimierz Górski, Carlos Goncalves, Zofia Żukowska.

Klub Fair Play PKOl zgłasza kandydatów do wyróżnień Międzynarodowego Komitetu Fair Play (CIFP), który powstał w 1963 r. przy UNESCO. Przez wiele lat sekretarzem CIFP był Janusz Piewcewicz, a od 2004 r. członkiem jego Rady jest Kajetan Hądzelek. Wśród wyróżnionych Trofeum za akt fair play im. Pierre’a de Coubertin znaleźli się Ryszard Szurkowski (1970) i Dariusz Zawadzki (1984). Kilkunastu zawodników otrzymało dyplomy, m.in. Andrzej Bachleda, Ryszard Podlas, Stanisław Olszewski, Błażej Krupa, Andrzej Grubba, Jan Darocha i Zbigniew Chrząszcz, Sylwester Szmyd, Paweł Świderski. Trofeum za promocję fair play wyróżniono prof. Zofię Żukowską (1994) i Janusza Piewcewicza (2003), a dyplomami m.in. Grzegorza Aleksandrowicza, Tadeusza Olszańskiego i redakcję "Sztandaru Młodych".

Od 2000 r. Komisja Kultury i Edukacji Olimpijskiej MKOl ogłasza w cyklach 4-letnich międzynarodowy konkurs sztuki. PKOl, przystępując do tych konkursów, przeprowadza ich etapy krajowe i organizuje wystawy pokonkursowe. Najlepsze prace wyłaniane w etapach krajowych PKOl zgłasza do etapów międzynarodowych zgodnie z regulaminem MKOl. W roku 2000 - Grzegorz Witek z warszawskiej ASP, uhonorowany został przez MKOl dyplomem, a jego rzeźba pt. Rywale zakupiona została przez Muzeum Olimpijskie w Lozannie. W roku 2004 do etapu międzynarodowego PKOl zgłosił dyptyk graficzny Beaty Dziekan pt K2 i What’s up, a w roku 2008 grafikę Krystyny Jatkiewicz pt.: 2008 i rzeźbę Michała Pronobisa pt. Meta. Etap krajowy konkursu 2008 zorganizowano wspólnie z Okręgiem Warszawskim Związku Polskich Artystów Plastyków.

PKOl prowadzi w Centrum Olimpijskim Galerię sztuki -1 w której organizowane są wystawy malarstwa, grafiki, rzeźby, fotografii, a we współpracy z warszawską ASP organizuje coroczne (od 2001) plenery artystyczne dla profesorów i studentów ASP, współorganizuje przeglądy i festiwale filmów sportowych, wieczory literackie, spotkania autorskie i promocje książek. W organizację wystaw głęboko zaangażowani są: Kama Zboralska i Jacek Bierkowski - członkowie Komisji Kultury i Edukacji Olimpijskiej.

Na szczególną uwagę zasługuje konkurs im. Jana Parandowskiego na opowiadania olimpijskie. Konkurs realizujemy wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Odbywa się on corocznie od 1989 roku pod przewodnictwem dr Krzysztofa Zuchory i kierowany jest do młodzieży szkół podstawowych i gimnazjalnych w całej Polsce. W 2009 roku uznany przez MKOl za jeden z najlepszych inicjatyw edukacyjnych organizowanych przez Narodowe Komitety Olimpijskie. Od 2001 roku po każdym konkursie wydawana jest książka z opowiadaniami laureatów.

W roku 2001 i 2005 MKOl zorganizował Olimpijskie Konkursy pt. Sport i literatura dla dzieci i młodzieży. Polskimi laureatami konkursów zostali: w roku 2001 Anna Karbowniczek ze Szkoły Podstawowej w Jaworznie za opowiadanie Ekspres do Poznania i Paweł Kamocki z Publicznego Gimnazjum w Niewiadowie za opowiadanie pt.: Mistrz, w roku 2005 Sabina Hajdas ze Szkoły Podstawowej nr 3 im. Jana Pawła II w Myślenicach za opowiadanie pt.: "Zwycięstwo" i Karolina Dobrowolska ze Szkoły Podstawowej nr 3 im. mjr. Henryka Dobrzańskiego Hubala w Hrubieszowie za opowiadanie pt.: Ballada o kresce .

Tę działalność na styku sportu i sztuki inicjuje i koordynuje Komisja Kultury i Edukacji Olimpijskiej PKOl z przewodniczącym Kajetanem Hądzelkiem i sekretarzem Magdaleną Rejf.

W sferze działalności, która ukazuje kulturowe, społeczne i humanistyczne wartości sportu znaczącą rolę odgrywa Polska Akademia Olimpijska. Powstała w 1984 roku i kierowana była do 1993 roku przez dra Włodzimierza Reczka, byłego wieloletniego prezesa PKOl i członka MKOl, później przez olimpijczyka i architekta prof. Wojciecha Zabłockiego, a od 2000 roku przewodniczy jej prof. Józef Lipiec. PAOl, skupiająca wielu wybitnych przedstawicieli środowisk nauki i kultury, w większości profesorów różnych uczelni i ośrodków naukowych, prowadzi dyskusje i debaty nad stanem oraz przyszłością ruchu olimpijskiego, inicjuje i inspiruje badania naukowe nad filozoficzno-etycznymi i społeczno-kulturowymi problemami olimpizmu, organizuje konferencje, sympozja, sesje i seminaria popularno-naukowe i edukacyjne.

Spośród kilkunastu konferencji i sesji przeprowadzonych przez PAOl na szczególną uwagę zasługują: Logos i etos polskiego olimpizmu, która odbyła się w 1994 roku w ramach obchodów 75-lecia PKOl w Krakowie, Memory i Beauty, zorganizowana wraz z Muzeum Sportu i Turystyki w 2002 roku z udziałem wybitnych specjalistów z kraju i zagranicy oraz Społeczno-edukacyjne oblicza sportu i olimpizmu, organizowana z AWF w Warszawie i z Fundacją Centrum Edukacji Olimpijskiej cyklicznie od 2005 roku.

Z tych konferencji - a także z innych organizowanych przez PKOl - ukazały się specjalne publikacje i obszerne sprawozdania. PAOl wydała sześć tomów "Almanachu Olimpijskiego" (w tym V t. również w wersji angielskiej), wspiera i promuje różne wydawnictwa dotyczące ruchu olimpijskiego, współdziała z Międzynarodową Akademią Olimpijską. Prof. Wojciech Lipoński jest od wielu lat wykładowcą MAOl. PAOl organizuje wyjazdy na konferencje, sesje i staże MAOl w Olimpii. Członkowie PAOl uczestniczą w działalności edukacyjnej PKOl, współdziałają z Radami Regionalnymi PKOl i Klubami Olimpijczyka oraz z wieloma uczelniami i ośrodkami naukowymi.

PAOl przeprowadza konkursy na prace naukowe - habilitacyjne, doktorskie, a także magisterskie i dyplomowe. Pierwszy konkurs ogłoszono w roku 2003 roku. W kategorii prac habilitacyjnych laureatem został Jerzy Nowocień, w kategorii prac doktorskich - Marcin Czechowski i Michał Bronikowski, w kategorii prac magisterskich - Maria Wyląg, Maria Wąsik, Tomasz Boroński i Sebastian Dudek. Laureatami II konkursu z finałem w roku 2005 zostali: w kategorii prac doktorskich - Anna Bodasińska a kategorii prac magisterskich - Agnieszka Marciniak. W roku 2008 ogłoszona została III edycja konkursu.

W 2005 r. uroczystość wręczania trofeów i dyplomów CIFP odbyła się w Centrum Olimpijskim im. Jana Pawła II w Warszawie. Klub Fair Play ściśle współpracuje z Europejskim Stowarzyszeniem Fair Play (EFPM), w którym aktywnie działa prof. Z. Żukowska. W 1996 r. Klub był organizatorem Europejskiego Kongresu Fair Play - Sport - Edukacja, a w 2004 r. konferencji Fair Play w europejskiej kulturze i edukacji.

W 2000 roku EFPM przyznało Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu wyróżnienie - Dyplom i Plakietę za promocję wartości fair play w Polsce i w Europie a w 2006 roku Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie - Dyplom za szerzenie wartości fair play.

Klub Fair Play organizuje konferencje, seminaria i warsztaty edukacyjne, inicjuje badania naukowe, wydaje publikacje dotyczące zagadnień wychowawczych i przestrzegania zasad fair play w sporcie, współdziała z Klubami Olimpijczyka, instytucjami i organizacjami sportowymi, z Europejskim Stowarzyszeniem Fair Play.