Historia PKOl

Gdy na przełomie XIX i XX wieku francuski baron Pierre de Coubertin inicjował i tworzył międzynarodowy ruch olimpijski, Polska była wówczas pod zaborami. Nie znaczy to, że Polacy nie uprawiali sportu – działały stowarzyszenia i kluby – czy nie pasjonowali się rywalizacją najlepszych – także w kontekście międzynarodowym.

To zainteresowanie wzrosło wyraźnie w okresie Igrzysk V Olimpiady w Sztokholmie 1912. W ekipach państw zaborczych wystąpiło kilku polskich sportowców, manifestując swoją narodową odrębność. Lwowskie czasopisma wysłały do Szwecji swoich dziennikarzy, którzy szeroko relacjonowali najważniejsze wydarzenia, propagując zarazem ideę i zasady nowożytnego olimpizmu. Na programie sztokholmskich igrzysk wzorowano się przy organizacji zawodów sportowych we Lwowie, Łodzi i Warszawie, niekiedy nazywając je „polskimi igrzyskami olimpijskimi”.

Już w niepodległej, ale jeszcze walczącej o kształt swych granic II Rzeczpospolitej, w kręgu działaczy sportowych, reprezentujących kluby i szybko rozwijające się niektóre dyscypliny sportowe, zaczęto dyskutować o powołaniu centrali polskiego sportu i Ruchu Olimpijskiego. W marcu 1919 roku Belgijski Komitet Olimpijski zaprosił Polskę do udziału w Igrzyskach VII Olimpiady w Antwerpii 1920. W kwietniu Sejm Nauczycielski, w uchwałach dotyczących ustroju i programu polskiego szkolnictwa, podkreślił znaczenie i miejsce ćwiczeń fizycznych w procesie wychowania młodego pokolenia. W maju utworzono referat sportowy w Wydziale Higieny Społecznej Ministerstwa Zdrowia Publicznego. Wielkie zainteresowanie rozwojem sportu przejawiały również władze wojskowe.

Cztery lata później igrzyska się nie odbyły, bo kwiat europejskiej młodzieży walczył między sobą nie według szlachetnych zasad sportowej fair play, ale w okopach I wojny światowej… Nie przeszkodziło to jednak publicyście Kazimierzowi Biernackiemu, w broszurze „Młodzież polska a igrzyska olimpijskie”, nawoływać i mobilizować naszych sportowców do brania w przyszłości udziału w tym wspaniałym międzynarodowym święcie. A gdy nad Polską po 123 latach niewoli wstawał świt wolności, potrzebę i znaczenie udziału własnej reprezentacji w igrzyskach olimpijskich podniósł we wrześniu 1918 roku I Zjazd Zrzeszeń Sportowych i Gimnastycznych w Warszawie.

Wszystko to sprzyjało przyśpieszeniu działań w kierunku powołania polskiego narodowego komitetu olimpijskiego. Coraz większa była też aktywność działaczy w dążeniu do tworzenia związków sportowych i ich ogólnopolskiej centrali. Nie było już na co czekać, a jako forum do podjęcia ostatecznych decyzji wykorzystano zjazd działaczy turystycznych, narciarskich i lekkoatletycznych.

Powstanie Polskiego
Komitetu Olimpijskiego

12 października 1919 roku, w salce konferencyjnej Hotelu Francuskiego w Krakowie, powołano Komitet Udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich. W jego skład weszli: Ludwik Christelbauer, Kazimierz Hemerling, Stanisław Kopczyński, Tadeusz Kuchar, Mieczysław Orłowicz, Władysław Osmolski, Stanisław Polakiewicz i Henryk Szot-Jeziorowski. Postanowiono przede wszystkim zająć się organizowaniem związków sportowych w najbardziej popularnych dyscyplinach, a także wysłaniem polskiej „ekspedycji” – jak to wtedy określano – na Igrzyska Olimpijskie do Antwerpii.

Protektorat nad komitetem objął Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, potwierdzając swoje zainteresowanie wychowaniem fizycznym i sportem, a godność prezesów honorowych powierzono gen. Józefowi Hallerowi i ministrowi Zdrowia Publicznego dr. Tomaszowi Janiszewskiemu. W grudniu tego samego roku uchwalono statut komitetu, który przyjął nazwę Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich (PKIO). Ukonstytuował się Zarząd: prezesem został książę Stefan Lubomirski, wiceprezesami – Stanisław Polakiewicz i Tadeusz Garczyński, sekretarzem generalnym Henryk Szot-Jeziorowski, a skarbnikiem Jerzy Kowalewski. PKIO natychmiast zgłosił Polskę do Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. W ten sposób stała się ona pełnoprawnym członkiem rodziny olimpijskiej. Obowiązującą do dziś nazwę Polski Komitet Olimpijski (PKOl) przyjął w 1925 roku.

PKIO od razu rozpoczął intensywne przygotowania do udziału naszej ekipy w igrzyskach Antwerpia 1920. Powołano specjalne wydziały dla każdej dyscypliny sportu, w skład których wchodzili przedstawiciele komitetu, związków sportowych oraz klubów i towarzystw sportowych.

Za ich pośrednictwem Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich dokonał selekcji kandydatów na olimpijczyków, uzyskał ich czasowe zwolnienie ze służby wojskowej, a także zorganizował osiem wyspecjalizowanych ośrodków przygotowawczych dla poszczególnych dyscyplin sportowych i przeprowadził zawody kwalifikacyjne w celu wyłonienia ekipy. Utworzył również Wydział Prasy i Propagandy dla upowszechnienia idei olimpijskiej i popularyzowania przygotowań. Reprezentacja była zatem gotowa do startu, ale… na naszych ziemiach trwała przecież wówczas wojna polsko-bolszewicka. Wobec konieczności skierowania wszystkich sił do obrony państwa, wyjazd do Belgii jednak odwołano. W dniu otwarcia igrzysk podano tę decyzję do wiadomości uczestników, a Polska wzięła symboliczny udział w defiladzie sztandarów.

Pierwsze złote medale

Pierwszą polską złotą medalistką olimpijską jest Halina Konopacka (1900-1989). 31 lipca 1928 roku na Igrzyskach IX Olimpiady w Amsterdamie została mistrzynią olimpijską w rzucie dyskiem. Jej zwycięski rzut na odległość 39,62 m oznaczał nie tylko rekord świata i pierwsze w historii olimpijskie złoto dla Polski, ale także – pierwszy w ogóle lekkoatletyczny triumf kobiety w igrzyskach.

Dokonała go piękna dama wielu talentów – uprawiała nie tylko kilka dyscyplin sportu – różne konkurencje lekkoatletyczne, tenis, jeździectwo, narciarstwo, łucznictwo, piłkę ręczną czy automobilizm, ale również pisała wiersze, malowała, projektowała modę… Do końca kariery (1931) nie została pokonana w rzucie dyskiem w żadnych zawodach. We wrześniu 1939 r., jako żona byłego ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego, aktywnie uczestniczyła w udanej ewakuacji za granicę złota Banku Polskiego.

Z kolei pierwszym polskim złotym medalistą olimpijskim jest Janusz Kusociński (1907-1940). 31 lipca 1932 roku na Igrzyskach X Olimpiady w Los Angeles został mistrzem olimpijskim w biegu na 10.000 m. Ogrodnik z zawodu – choć później także nauczyciel WF i dziennikarz, okazał się być najlepszym polskim lekkoatletą okresu międzywojennego. Triumfem w Los Angeles – z czasem 30:11,4 – przełamał wieloletnią hegemonię biegaczy fińskich na długich dystansach. Olimpijskie złoto wywalczył w dramatycznych okolicznościach – z mocno okaleczonymi, krwawiącymi nogami.

Zapisał bohaterską kartę, broniąc stolicy we wrześniu 1939 r. jako żołnierz-ochotnik, a następnie angażując się w ruch oporu przeciwko okupacji niemieckiej. Aresztowany i torturowany przez Gestapo nie wydał nikogo. Został rozstrzelany w Palmirach pod Warszawą.

Olimpijczycy w czasie wojny

Specjalną kartę polscy olimpijczycy zapisali w latach II wojny światowej. Bohatersko uczestniczyli już w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku. Później, wbrew zakazom i represjom grożącym ze strony hitlerowskich okupantów za uprawianie sportu, organizowali zawody. Walczyli w ruchu oporu, w Powstaniu Warszawskim i na wszystkich wojennych frontach.

Wielu z nich zginęło lub zostało zamordowanych. Polski sport i ruch olimpijski poniosły w latach II wojny światowej ogromne, niepowetowane straty osobowe i materialne. Symbolicznego znaczenia nabiera w tym kontekście fakt organizowania życia sportowego w oflagach (oficerskich obozach jenieckich), a szczególnie przeprowadzenie w 1944 roku obozowych igrzysk olimpijskich w Grossborn-Westfalenhof (obecnie Kłomino) i Woldenbergu (Dobiegniew). Za sprawą polskich jeńców wojennych – sportowców, trenerów i działaczy sportowych – w dwóch niewielkich punktach globu ogarniętego najstraszniejszą w historii pożogą, na skrawku ziemi otoczonej drutami, przez kilkanaście dni powiewały białe flagi z symbolicznymi pięcioma kołami, przypominając światu o roku olimpijskim i pokojowej idei olimpizmu…

Polacy na Igrzyskach – rekordziści

W latach 1924-2022 reprezentowało Polskę w igrzyskach około trzech tysięcy zawodniczek i zawodników oraz – w latach 1928-1948 – ponad setka twórców w olimpijskich konkursach sztuki.

Kilkuset z nich brało udział dwukrotnie, kilkudziesięciu – minimum trzy razy. Współrekordzistami pod tym względem są sześciokrotni olimpijczycy – szermierz Jerzy Pawłowski i strzelec Adam Smelczyński. Pięciokrotnie w igrzyskach startowała Irena Szewińska – nasza najbardziej utytułowana sportsmenka, która zdobyła 7 olimpijskich medali.

Najwięcej złotych krążków (4) wywalczył, też lekkoatleta, chodziarz Robert Korzeniowski. Justyna Kowalczyk stawała na podium 5 razy (rekord w zimie) – wywalczyła 2 złote, 1 srebrny i 2 brązowe medale olimpijskie.

Sport i sztuka

Nasz udział w igrzyskach wzbogacali przedstawiciele kultury i sztuki. Już podczas igrzysk Paryż 1924 wybitni polscy artyści zasiadali w jury Olimpijskiego Konkursu Sztuki. W latach 1928-48 nasi twórcy zdobyli 8 medali, w tym 3 złote: Kazimierz Wierzyński za tomik wierszy „Laur olimpijski” (1928), Józef Klukowski za rzeźbę „Wieńczenie zawodnika” (1932) i kompozytor Zbigniew Turski za „Symfonię olimpijską” (1948).

Podczas igrzysk olimpijskich polska sztuka była w szerokim zakresie eksponowana w programach kulturalnych. W Helsinkach (1952) „Uwerturę bohaterską” Andrzeja Panufnika wykonała orkiestra Fińskiej Filharmonii Narodowej, „Hymn olimpijski” Michała Spisaka odegrano na otwarciu igrzysk zimowych i letnich (1956), a kompozycja Krzysztofa Pendereckiego „Ekecheiria” otwierała Monachium 1972, przypominając światu, że „czas igrzysk powinien być czasem pokoju”. Ponadto igrzyska w Monachium reklamował wybrany w międzynarodowym konkursie plakat Jana Lenicy.
W Seulu 1988 – dużym powodzeniem cieszyły się występy polskiego teatru eksperymentalnego „Gardzienice” oraz rzeźby autorstwa Magdaleny Abakanowicz. W Sydney 2000 – polski artysta mieszkający w Australii Wojciech Pietranik wygrał konkurs na projekt medali olimpijskich . Udział polskich twórców w olimpijskich konkursach sztuki i w programach kulturalnych towarzyszących igrzyskom olimpijskim rozsławił polską sztukę na arenie międzynarodowej i wniósł trwały wkład do tzw. olimpiad kulturalnych.

Od 1928 roku pod egidą PKOl były organizowane krajowe konkursy, które kwalifikowały polskich twórców do udziału w międzynarodowych konkursach sztuki. Ich organizację kontynuowano także po zaniechaniu przez MKOl przeprowadzania konkursów olimpijskich. W krajowych konkursach i wystawach pokonkursowych pod nazwą „Sport w sztuce” prezentowali się najwybitniejsi polscy twórcy. Wyróżnione w nich dzieła znajdują się w wielu polskich i zagranicznych muzeach. Ich bogatą kolekcję ma Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, które od 1952 roku spełnia bardzo ważną rolę w kształtowaniu i utrwalaniu związku sportu ze sztuką, a obecnie znajduje się w Centrum Olimpijskim PKOl. Dzięki krajowym olimpijskim konkursom sztuki rozwinęło się wiele dziedzin tj. tkanina artystyczna, medalierstwo, grafika i fotografia artystyczna, a także plakat sportowy i olimpijski, który ma już swoje stałe i ugruntowane miejsce w tzw. „polskiej szkole plakatu”.
Od 1969 roku Komitet, kontynuując działalność w dziedzinie kultury i sztuki, wyróżnia twórców złotymi, srebrnymi i brązowymi „Wawrzynami Olimpijskimi”.

W związku z odbywającym się w latach 2000-2012 pod auspicjami MKOl konkursem Sport i Sztuka, Komitet we współpracy ze związkami twórczymi, przeprowadza etap krajowy i organizuje wystawy pokonkursowe międzynarodowego konkursu sztuki pod auspicjami MKOl. Długą historię ma Konkurs na opowiadanie olimpijskie im. Jana Parandowskiego dla dzieci i młodzieży. Komitet – wraz z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie – organizuje plenery artystyczne dla profesorów i studentów ASP, prowadzi galerię w Centrum Olimpijskim organizującą wystawy malarstwa, grafiki, rzeźby, fotografii, współorganizuje przeglądy i festiwale filmów sportowych, wieczory literackie, spotkania autorskie, promocje książek… Swą wieloletnią działalnością PKOl zbudował trwałą więź sportu ze sztuką i ludźmi kultury; pozostaje wielkim rzecznikiem przywrócenia olimpijskich konkursów sztuki.

Polska w światowym
Ruchu Olimpijskim

Polska dwukrotnie była gospodarzem sesji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego – w latach: 1937 i 1969, a nasz kraj odwiedziło sześciu z siedmiu kolejnych prezesów MKOl: Henri de Baillet-Latour, Avery Brundage, Michael Killanin, wielokrotnie Juan Antonio Samaranch, Jacques Rogge (doktor honoris causa AWF w Warszawie) i Thomas Bach (doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego). W 1969 roku PKOl, jako jeden z nielicznych narodowych komitetów olimpijskich, otrzymał w dowód zasług Puchar Olimpijski, a kilkunastu działaczy odznaczono orderami MKOl.

Od początku swego istnienia PKOl utrzymuje stały kontakt z Międzynarodowym Komitetem Olimpijskim. Aktywny udział w jego działalności zaznaczyli polscy członkowie MKOl, chronologicznie: Stefan Lubomirski (1921-23), Kazimierz Lubomirski (1923-30), Ignacy Matuszewski (1928-39), Stanisław Rouppert (1931-46), Jerzy Loth (1948-61), Włodzimierz Reczek (1960-97) i Irena Szewińska (1998-2018).

Jeden z prezesów komitetu, Marian Renke, był sekretarzem generalnym Stowarzyszenia Narodowych Komitetów Olimpijskich (The Association of National Olympic Committees – ANOC), a jego dyrektorem – Janusz Piewcewicz, który sprawował także funkcję sekretarza generalnego Międzynarodowego Komitetu Fair Play (CIFP). W Stowarzyszeniu Europejskich Komitetów Olimpijskich (The European Olympic Committees – EOC) – prezes Piotr Nurowski był członkiem Komitetu Wykonawczego. Obecny prezes PKOl Andrzej Kraśnicki jest we władzach EOC i komisji MKOl ds. Otoczenia Zawodników.

Przedstawiciele PKOl uczestniczą także w pracach komisji EOC – Prezes Honorowy PKOl Andrzej Kraśnicki – ds. Środowiska i Sportu dla Wszystkich, Adam Krzesiński – ds. Igrzysk Olimpijskich, Luiza Złotkowska – w Zawodniczej, ds. Środowiska i Sportu dla Wszystkich, Jerzy Wenderlich – Kultury i Dziedzictwa Olimpijskiego. Prezes Honorowy PKOl Andrzej Kraśnicki jest również członkiem Rady Wykonawczej ANOC.

Budowanie więzi z Polonią

PKOl odgrywa istotną rolę w promocji idei olimpijskiej wśród Polaków za granicą i w organizowaniu łączności Polonii z Ojczyzną. Ważną funkcję w tym względzie spełniają organizowane przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, a wspierane przez PKOl Polonijne Igrzyska Sportowe – przeprowadzone po raz pierwszy w 1934 i wznowione w 1974 roku. Szczególne znaczenie w umacnianiu więzi Polonii z krajem mają organizowane co dwa lata Sejmiki Olimpijskie.

Misja i zadania PKOl

Najważniejszym zadaniem PKOl, od początku istnienia do dziś, było i jest przygotowanie startu naszych sportowców w igrzyskach. Początkowo główną rolę odgrywał tu Zespół Szkoleniowo-Organizacyjny, koordynujący i oceniający pracę związków sportowych, a także kwalifikujący zawodników do ekipy olimpijskiej./

W latach 60. i 70. XX wieku jego rolę przejęła Komisja Sportowa, później Sztab Olimpijski. Miejscem przygotowań były ośrodki – np.: przed 1924 i 1928 rokiem
Centralna Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu, a później CIWF-AWF Warszawa, gdzie w latach 50. powstał i funkcjonował Ośrodek Przygotowań Olimpijskich, którego funkcję przejęły Centralne Ośrodki Sportu (obecnie jest ich 7, ale pozostają poza strukturą PKOl).

Na PKOl spoczywają zadania z zakresu organizacyjno-logistycznego zabezpieczenia udziału naszych reprezentacji w letnich i zimowych Igrzyskach Olimpijskich, letnich i zimowych Młodzieżowych Igrzyskach Olimpijskich, letnich i zimowych Olimpijskich Festiwalach Młodzieży Europy, Igrzyskach Europejskich oraz Igrzyskach Sportów Plażowych. To m.in. dokonanie zgłoszeń i przeprowadzenie procedury akredytacyjnej uczestników, zapewnienie im transportu na igrzyska i z powrotem, wyposażenie w reprezentacyjne ubiory, organizacja opieki medycznej, ubezpieczenia ekip, a także zapewnienie – w ścisłej współpracy ze sponsorami – nagród pieniężnych dla medalistów igrzysk olimpijskich.

Społeczny charakter działalności

Polski Komitet Olimpijski od początku wyróżniał się społecznym charakterem działania. W tym względzie decydujące znaczenie miały tradycja i nastawienie ludzi tworzących zręby naszego ruchu olimpijskiego, którzy sport generalnie traktowali jako domenę życia społecznego.

Tak budowany komitet zdobył powszechną aprobatę, a także wysoką pozycję w kraju i na arenie międzynarodowej. W zasadniczy sposób wpływał (i wpływa) na kształtowanie się w Polsce systemu wychowania fizycznego i sportu, niezależnie od panującego ustroju i zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej.

W sensie formalno-prawnym bywał w strukturze organizacyjnej naszego sportu różnie usytuowany – od regulaminowego stowarzyszenia, poprzez integrację (1925) ze Związkiem Polskich Związków Sportowych, a później (po 1948) z państwowymi władzami kultury fizycznej, aż do obecnej samodzielnej organizacji, mającej osobowość prawną.

PKOl w swej dotychczasowej stuletniej już działalności, współdziałając ze związkami sportowymi i władzami państwowymi polskiego sportu, organizuje przygotowania i udział reprezentacji Polski w igrzyskach olimpijskich. Propaguje sport, podkreśla jego wychowawcze i społeczne znaczenie, upowszechnia uniwersalne zasady olimpizmu. Skupiając – także w komisjach problemowych – wielu wybitnych przedstawicieli życia społeczno-kulturalnego przywiązuje wielką wagę do trwałych związków sportu ze sztuką.

Odgrywa znaczącą rolę w nawiązaniu kontaktów, zbliżeniu i utrwalaniu więzi Polaków mieszkających za granicą z Polską. Pełni ważną funkcję jako najwyższa organizacja społeczna polskiego sportu, promująca filozofię olimpizmu, zasady fair play, walory edukacyjne i piękno sportu, a także reprezentuje Polskę w międzynarodowym ruchu olimpijskim i sportowym.

Całą swą działalnością w kraju i na arenie międzynarodowej zdobył wysoką pozycję społeczną i znaczący wpływ na system zarządzania sportem w Polsce.

Prezesi Polskiego Komitetu Olimpijskiego

Stefan Lubomirski
(1919–1923)

Kazimierz Lubomirski
(1923–1929)

Kazimierz Glabisz
(1929–1939)

Alfred Loth
(1946–1952)

Włodzimierz Reczek
(1953–1973)

Bolesław Kapitan
(1973–1978)

Marian Renke
(1978–1986)

Aleksander Kwaśniewski
(1988–1991)

Andrzej Szalewicz
(1991–1997)

Stanisław Stefan Paszczyk
(1997–2005)

Piotr Nurowski
(2005–2010)

Andrzej Kraśnicki
(2010–2023)

Radosław Piesiewicz
(od 2023)

Sekretarze Generalni Polskiego
Komitetu Olimpijskiego

Henryk Szot-Jeziorowski (1919–1921)
Adam Mryc (1922–1923)
Marian Strzelecki (1923–1924)
Jerzy Giżycki (1924–1925)
Wincenty Skotnicki (1925–1926)
Mieczysław Orłowicz (1926–1929)
Walenty Foryś (1930–1939)
Tomasz Lempart (1953–1963)
Leonard Grześkowiak (1964–1968)

Tadeusz Breguła (1969–1972)
Stanisław Drążdżewski (1972–1980)
Janusz Pawluk (1981–1988)
Zygmunt Szulc (1989–1991)
Tadeusz Wróblewski (1991–1997)
Janusz Tatera (1997–2005)
Adam Krzesiński (2005–2023)
Marek Pałus (od 2023)